Bu inceleme yazısı 221B Dergi’nin 32. sayısında yayımlanmıştır.
Sanat görüneni tekrarlamaz, görünür kılar
Paul Klee
Blake ve Mortimer, Belçikalı yazar ve çizgi roman çizeri Edgar Pierre Jacops tarafından yaratılan ünlü Frankofon çizgi roman dizisidir. Eser, 1946 yılında Fransız-Belçika çizgi roman dergisi Tintin’de yayınlanan ilk dizilerden biriydi ve daha sonra Lombard yayınevi tarafından kitap şeklinde yayınlanmaya başlandı.
Maceraların ana kahramanları, önde gelen bir İngiliz bilim adamı olan Philip Mortimer ve arkadaşı MI5 de çalışan Yüzbaşı Francis Blake’tir. En büyük düşmanları ise bir çok macerada yer alan Albay Olrik’tir. Maceralar, onları zaman yolculuğu, Atlantis ve casusluk gibi konularla ilgili olan dedektif araştırma ve bilim kurgu alanlarına götürür.
Jacobs’un ölümünden sonra, Bob de Moor bitmemiş son serüveni tamamlamıştır. Bu vesileyle, Herge, E.P.Jacops ve Bob de Moor’un yakın arkadaş ve aynı ekole sahip çizerler olduğunu hatırlatalım. Nitekim hem Bob de Moor hem de E.P. Jacops bazı Tenten maceralarında Herge’ye yardımcı olmuştur.
Jacobs’un ölümünden sonra , iki ayrı çizer ve yazar ekibi tarafından yeni kitaplar yayınlanmıştır. Jacobs’un yazıp çizdiği maceralar genellikle yazıldığı dönemde geçmektedir, ancak ölümünden sonra başka sanatçılar tarafından yazılanlar , çoğunlukla 1950’lerde ve 1960 ‘lı yılarda geçmektedir. 1997 yılında Blake ve Mortimer adlı bir televizyon dizisi de çekilmiştir.
Ana Karakterler
Profesör Philip Angus Mortimer-İskoç kökenli önde gelen fizikçidir. Raj’da (Sömürge Hindistanı) büyümüş, arketipsel olarak İngiliz beyefendisi bir bilgindir. Aşırı meraklı bir karakter olduğundan sıklılıkla başını belaya sokar ve ardından dostu Blake’i maceranın içine sürekler. Jakops, Mortimer’in grafik tasarımında yakın arkadaşı , çizer Jacques Van Melkebeke’nin yüzünden esinlenmiştir.
Francis Percy Blake, Majestelerinin silahlı kuvvetlerinde Galler doğumlu bir subaydır. Oxford’da okumuş ve daha sonra İngiliz Güvenlik servisi MI5’in başına geçmiştir. Ancak hala sahada çok aktiftir. Bir kılık değiştirme ustasıdır, hatta bazen Mortimer’i bile kandırmaktadır. Blake karakteri de gene Jacops’un yakın arkadaşı Jazques Laudry’den esinlenerek yaratılmıştır.
Albay Olrik, ilk sayıdan itibaren tipik kötü adamdır. Sadece “Zaman Tuzağı” adlı serüvende biraz iyi karakter görünümündedir. Olrik “Kılıçbalığının Esrarı” adlı ilk serüvende,Diktatör Basam Damdu’nun istihbarat şefi olarak okurların karşısına çıkar. Bu maceradan sonra , paralı asker, casus, kaçakçı, maceracı vb kimliklerle kahramanlarımızın başına bela olmuştur. Uyruğu, gerçek adı ve doğum yeri bilinmemektedir. Macar olduğuna inanılmaktadır. Olrik , Jacobs’un kendi portresidir. Jacops, bu kötücül karaktere kendi yüzünü vererek , diziye kara bir mizah katmak istemiştir.
Teğmen Nasır Ahmed , Blake ve Mortimer’in sadık arkadaşı ve müttefikidir. İlk kez, kahramanlarımızın Olrik tarafından yakalanmasını önlediği “Kılıç Balığının Esrarı”nda görünmüştür. Nasır Ahmed, Blake’in emri altında altında görev yapan Makran Levy Kolordusunun 5. Tabur çavuşudur. Nasır orijinal seride sadece ilk albümlerinde görünür. Ancak yıllar sonra Yves Sente ve André Juillard tarafından yazılıp çizilen “Altıncı Kıtanın Lahitlerinde” yeniden ortaya çıkar.Bu macerada Mortimer’in hizmetinden ayrıldıktan sonra Hindistan’a geri döndüğü ve istihbarat servisine girdiği öğrenilmektedir.
Komiser Pradier, E.P. Jacops tarafından ünlü Fransız aktör Jean Gabin’den esinlenerek yaratılmıştır. Paris Bölgesel istihbarat Şubesi (DST) ‘ de tümen komiseri olan Pradier, Fransa’da kaldıkları süre boyunca gerçekleşen maceralarda Blake ve Mortimer’a yardım etmiştir.
Nastasia Wardynska, Blake ve Mortimer’in arkadaşı ve müttefikidir. Rus’tur. Jacobs’un kitaplarının hiçbirinde yer almamıştır., Ancak diğer sanatçıların sonraki çalışmalarında birkaç kez yer almıştır.
Arkeolog ve yazar Sarah Summertown , ikiliye bazı maceralarda eşik eder. Mortimer’in gençlik döneminde Sarah ile romantik bir ilişki içinde olduğu kuvvetle muhtemeldir.
Amiral Sir William Gray, Birleşik Krallık birinci deniz lordu ve Kurmay Başkanları Komitesi başkanıdır. Bazı maceralarda dostlarımızın yardımına yetişir.
Serüven Yapısı
Çizgi Roman, her ne kadar Blake ve Mortimer olarak adlandırılsa da , çoğu zaman ana kahraman Profesör Mortimer’dir. Jacops’un çizdiği orijinal seride, dürtüsel karakteri nedeniyle kendini maceranın içinde bulan kişidir. Blake, ise genellikle maceranın sonlarında onu kurtarmaya gelen ciddi ordu subayı rolünü üstlenmiştir. Kötü adam tarafında ise, Albay Olrik her iki kahramanın özelliklerini birleştirmektedir.
Jacops, bilimkurgu ve polisiyeyi çok güzel birleştirmiştir. Hemen her macera esrarengiz bir olay ile başlar. Mortimer’in kendini bir entrikanın içinde bulmasıyla devam eder. Blake’in devreye girmesi ile macera çözümlenir ve sona erer. Jacops’un yazıp çizdiği orijinal serideki maceralar bilim kurgu ağırlıklı iken, Jacops sonrası dönemde ise polisiye /casusluk temaları daha fazla öne çıkmıştır.
Hikâye yapıları bazı benzerlikleri içermektedir. Macera başladığında bazı önemli ancak görünmeyen olaylar meydana gelmiş bulunmaktadır. Örneğin, “Sarı İşaret/Sarı M”in başında esrarengiz kötü karakter, kendini çeşitli aktivitelerle tanınır hale getirmiştir ki bu olayları okur sadece Mortimer gazete okuduğunda öğrenmektedir.
Bazı maceralar ise, Mortimer’in deneyimlerinden öğrendiklerini yansıtan karelerle sona ermektedir. “Zaman Tuzağı”adlı ünlü serüvende; zaman yolculuğundan sonra Mortimer, eski güzel günler üzerinde durmak ya da;daha parlak bir gelecek için sabırsızlanmaktan ziyade, şimdiki zamandan memnun olunması gerektiğini belirtmektedir. Aslında bu durum özellikle Goethe’den bu yana bir çok büyük sanatçı tarafından vurgulanmıştır. Bir çok sanatçı ve filozof geçmişte ve gelecekte değil bugünde yaşanmasını salık verir. Günümüzde ise bu anlayış psikologların ve yaşam koçlarının baş sözlerinden biri olmuştur!…
Blake ve Mortimer, tıpkı Sherlock Holmes ve Dr. Watson’ın aynı daireyi paylaşması gibi çoğu zaman aynı evde yaşamaktadırlar. Birçok frankofon çizgi roman; Tenten ve Kaptan Haddock, Asteriks ve Oburiks, Spirou ve Fantasio,ve Tif ve Tondu dahil olmak üzere birlikte yaşayan bekarların benzer temalarına sahiptir. Bu serilerin hepsi, “ilk olarak” gençlik yayınlarında sansürünün çok sıkı olduğu, kızlar ve erkekler arasındaki ayrımcılığın titizlikle uygulandığı bir zamanda yayınlanmıştır. Günümüzde ise kadın karakterler yavaş yavaş bu dizilere sızmayı başarmıştır!
Jacobs her zaman , öykülerini yaşadığı döneme ve gerçek ortamlara dayalı olarak çizmiştir, bu yüzden ilk birkaç macera 1940/50’lerde bir görünüme sahipken, sonrakiler 1970’lere aittir. Bu kuralın tek istisnası, yine şimdiki zamanda başlayan, ancak sabote edilmiş bir arıza zaman makinesi nedeniyle büyük ölçüde 51.yüzyılda geçen ve Orta Çağ ve Jurassik döneminde kısa bir mola veren “Zaman Tuzağı”dır.
Jacobs sonrası öyküler ise, ya ilk serüvenlerin kronolojisine entegre edilmiştir ya da ondan önce gelmektedir, bu nedenle 1940’larda,1950’lerde ve 1960’larda gerçekleşmektedir.
E. P. Jacobs’un sanat tarzı, Belçikalı çizgi roman çizimlerinin (temiz ve yalın çizgi) tipik örneği olmasına rağmen filmlerdekine benzer açık renkler ve çekimlerin yaygın kullanımı ile spesifik geniş mekan çizimleri ile zenginleşmiştir . Sarı İşaret’te ki Londra’nın gece manzarası buna tipik bir örnektir. Bu mekan çizimleri serüvenlere sinematografik bir hava katmaktadır.
Öte yandan senaryo yazıları , “aşırı laf kalabalığı , altyazılar ve kelime balonları ” ile sıklıkla görsel olarak tasvir edilen bir eylemi tekrar açıklama isteği nedeniyle sıkıcı bir anlatıma dönüşebilmektedir. Bu durum, okuyucuyu zaman zaman yormaktadır.
Yayın Tarihçesi
Tintin Dergisi 26 Eylül 1946′ da piyasaya sürüldüğünde, İngiliz İstihbarat Servisinden Yüzbaşı Francis Blake, önde gelen fizikçi arkadaşı Profesör Philip Mortimer ve yeminli düşmanları Albay Olrik karakterlerini tanıtan Kılıç Balığının Esrarı hikayesini içeriyordu. “Kılıç Balığı Destanı” 1949 sona erdi, ancak Olrik, Blake ve Mortimer, Atlantis’in en büyük kıtasından Paris’in yeraltı mezarlarına kadar uzanan bir dizi bilim kurgu/dedektif hikayesiyle çatışmaya ve okuyucuyu heyecanlandırmaya devam ettiler. Jacobs’un 1987’deki ölümünden sonra, Bob de Moor bitmemiş son hikayesini (Profesör Sato’nun Üç Formülü) tamamladı.
“Jacops Sonrası”na gelecek olursak öncelikle, Jacobs Stüdyoları tüm serüvenleri yeniden yayınladı.1990′ lara gelindiğinde ise, eserin özgünlüğü hakkındaki bir çok tartışmadan sonra, Dargaud yayınevi , Blake ve Mortimer serisini tekrardan canlandırmak için yeni bir yazar/tasarım ekibi tarafından oluşturulacak serüvenler için izin aldı. Dizi ağırlıklı olarak 1950′ lerde geçmek üzere sağlam bir şekilde kurgulandı ve özellikle Blake’in, MI5 daki meslektaşları da dahil olmak üzere olmak üzere birçok yeni yardımcı karakter serüvenlerin içine katıldı.
Serinin çoğu, iki ayrı takım tarafından yaratıldı: Van Hamme / Benoit ve Sente / Juillard.
İlk kitap, “Francis Blake Vakası”, 1996 yılında yayınlandı. “Temiz ve yalın çizim” uzmanı çizer Ted Benoit tarafından çizildi, ünlü yazar /senarist Jean Van Hamme tarafından yazıldı. Dilde sadeleşmeyi destekleyen bazı otörler, Van hamme seçimine itiraz ettiler. Ama bu itiraz başarısız oldu. Jacobs ‘un bilim kurgu içeriği, casusluğa odaklanan bu hikâyede yer bulamadı. Ancak albüm göreceli bir başarı kaydetti ve yayıncı seriye devam etmeye karar verdi. Bu arada, hem Benoit hem de Van Hamme diğer projelere ve gecikmeye başlayan bir sonraki albüm üzerinde yoğunlaşmaya başladı.
Geçici bir çözüm olarak, yazar Yves Sente ve çizer André Juillard, temasını Soğuk Savaştan alan başka bir macera olan “Voronov Komplosu”nu (1998) yayınlamaya karar verdiler. Sonunda, Van Hamme ve Benoit albümlerini bitirmeyi başardılar ve “Garip Karşılaşma” (2001) Blake ve Mortimer’ın gizemli uzaylı yaratıklarla yüzleşmesiyle ortaya çıktı. Bunu Sente ve Juillard’ın iki kitap macerası izledi:“Altıncı Kıtanın Lahitleri” 2003’te, “Evrensel Tehdit”2004’te yayınlandı . “Zihinlerin Savaşı macerası ise Blake ve Mortimer gençliğini ve bağımsızlık öncesi Hindistan’da ilk kez nasıl tanıştıklarını da ele aldı.
2008 yılında, Sente ve Juillard, “Altıncı Kıtanın Lahitleri”ndeki olayları kronolojik olarak takip eden “Gondwana Tapınağı” adlı başka bir kitap yayınladı. Serinin bir sonraki macerası olan ve Jean Van Hamme tarafından yazılan “Denarii’nin Laneti”, iki cilt halinde yayınlandı. Daha sonra birkaç albüm daha çıktı. En son macerası “Moloch’un Çağrısı” (2020) ile dizi, 27. albüme ulaşmıştır.
Son Söz:
E.P. Jacops, dönemdaşı Herge ile birlikte “temiz ve yalın” çizgi ekolünün en büyük iki ustasından biridir. Jacops’un çizgileri ve ustalığı sonraki kuşaktaki sanatçıları derinden etkilemiştir. Blake ve Mortimer serisine benzer bir çok çizgi roman çıkmıştır. Blake ve Mortimer , Tenten ve Asteriks gibi frankofon okulunun en popüler eserleri arasına girmiş olup tüm dünyada geniş bir okur kitlesine ulaşmıştır. Ancak Jacops’un aşırıcı detaycılığı nedeniyle oluşan “kalabalık balon içi yazılar ve ek açıklamalar” eserin akıcılığına zarar vermiştir. Bu durum bir kısım okuyucu tarafından sıkıcı bulunmuş olup, Blake ve Mortimer’in Tenten derecesinde ünlü olmasını engellemiştir. Hatta bizim gibi çizgi roman konusunda entelektüel sığlığa sahip ülkelerde yayınevlerinin gözünü korkutmuş ve daha fazla okuyucuya ulaşmasını engellemiştir. Bununla birlikte Blake ve Mortimer , 9. sanata gönül verenlerin gözünde ve kalbinde baş köşelerden birinde yer almaktadır.
