Okurların karşılaştığı en büyük trajedi, şaşırtıcı bir kitabı kitapçılarda önünüze çıkmadığı için okumamaktır. Ancak yolunuza harika bir roman çıktığında o karşılaşmaya götüren tüm seçimler için minnettar olursunuz. Karşılaştığım için minnettar olduğum bir kitap da Dashiell Hammett’in Malta Şahini.
Dashiell Hammett oldukça ilginç bir hayat yaşadı. 1915’ten 1922’ye kadar, 21 yaşından başlayarak Pinkerton Ulusal Dedektiflik Bürosu için çalıştı. Pinkerton Ulusal Dedektiflik Bürosu, FBI’ın öncüsüydü ve esasen ABD’deki ilk dedektiflik bürosuydu. Görevde kilit bir rol oynayan ABD’nin ilk kadın dedektifi Kate Warne ile Abraham Lincoln’e yönelik bir suikast girişimini engellediler. Ve bu şirket, şüphesiz Dashiell Hammett’in çalışmalarına ilham veren özel dedektif fikrini yarattı. Dashiell Hammett, dedektiflik bürosundan ayrıldıktan sonra 1918’de ABD ordusuna katıldı ve burada İspanyol gribine yakalandı. Tüberküloz olmasına rağmen Hammett, 2. Dünya Savaşı sırasında yeniden askere gitmeye karar verdi. Yapamaması gerekirdi… Ve bu sefer KOAH ve amfizem geçirdi. Bir komünist ve siyasi aktivist olarak, ifade vermesi ve grubundaki diğer üyelerin isimlerini vermesi için mahkemeye çıkarıldı.
Destansı Bir Hikâye
Malta Şahini ilk olarak Eylül 1929’da HL Mencken’in “ucuz” dergisi Black Mask’te yayımlandı. Şubat 1930’da Alfred A. Knopf tarafından kitap haline getirildi. Hem kitap hem de film olan Malta Şahini destansı bir hikâye. Büyüleyici bir gizem, tuhaf karakterler, zeki dedektifler, tehlikeli kadınlar, cinayetler ve peşine düşülecek harika bir hazinemiz var. Bu, çok sık taklit edilmekten muzdarip kitaplardan biri. Filmi izlememiş olsanız bile, kültürel ozmoz yoluyla olay örgüsünü bildiğiniz için muhtemelen bir mil öteden gelen ipuçlarını göreceksiniz. Ama bu aldığınız keyfi asla örselemeyecek.
Sam Spade kirli bir dedektif. Aslında pek sevmediği partneriyle kendi bürosu var. Yerel polisi ve kasabadaki çoğu kişiyi tanıyor ama onlarla iyi geçinmek zorunda da hissetmiyor kendisini. Polis, onu suçlayacak bir şey bulmak için can atıyor. Aşırı içki içiyor ve sadece maaş çeki için dışarı çıkıyor.Sam Spade ayrıca soğukkanlı, alaycı ve tehlikeli; kendisine yalan söylendiğinde ve ihanete uğradığında bunu doğal karşılıyor. İnsanlar ona silah doğrulttuğunda asla üzülmüyor, ancak taktik olarak uygun anlarda şiddetli bir öfkeye kapılıyor. Tam bir antikahraman değil ama ahlaki açıdan belirsiz bir kahraman. Nihayetinde doğru olanı yapıyor, ancak yalnızca artıları ve eksileri hesapladıktan ve doğru şeyin kendi çıkarına olduğuna karar verdikten sonra. Hikâye boyunca genellikle kötü adamların arasına katılmaya oldukça istekli görünüyor ve sonunda bunu yapmadığında, bunun sebebi, gerçekten niyeti olmadığından mı yoksa risklerin değmeyeceğine karar verdiğinden mi, emin olamadım.
Tatlı Bayan Wonderly, Floyd Thursby adında bir adamla kaçan kız kardeşini bulması için dedektiflik firması Spade ve Archer’ı tuttuğunda, Sam Spade onun hikâyesine inanmaz ama onlara ödediği 200 doları memnuniyetle kabul eder. Miles Archer da öyle, gerçi onun ilgisi daha çok hanımın güzel bacaklarında. Kulağa basit bir iş gibi gelir ve ikili kabul eder. Miles Archer ilk vardiyayı alır ve Thursby’yi takip eder ancak vurularak öldürülür. Sam’in onu intikam almak için öldürdüğünden şüphelenilir. Çünkü Miles’ın eşiyle arasında bir ilişki olduğu düşünülür. Ardından Floyd da vurularak öldürüldüğünde, her iki ortağın da bildiklerinden daha fazlası olduğu ortaya çıkar.
Ağzını her açtığında hikâyenin farklı bir versiyonunu anlatan, nefis yalancı “Femme Fatale” Bayan Wonderly’nin, Brigid O’Shaughnessy adında, bilinmeyen ancak önemli bir değere sahip bir heykelciği aramaya dahil olan açgözlü bir maceracı olduğu ortaya çıkar. Bayan Wonderly, yani Brigid O’Shaughnessy, kendisini koruması ve değerli bir heykelcik olan Malta Şahini’ni bulmasında yardım etmesi için Sam’a yalvarırken Miles’ın karısı onun ölümünün kendisinin ve Sam’in sonunda birlikte olabileceği anlamına gelmesini umarken ve polis onu Miles’ın ölümünün intikamını almak için Floyd’u öldürmekle suçlarken, Spade boyuna kadar belaya batmıştır. Heykelciğin peşindeki tek kişi de Brigid değildir. Efemine bir Levanten eşcinsel olan Joel Cairo ve acımasız, genç bir silahlı adam olan Wilmer Cook’un eşlik ettiği şişman bir adam olan Casper Gutman da dahil olmak üzere diğerleri de Malta Şahini’nin peşindedir. Sam, Malta Şahini’nin peşine düşer ve kimseye güvenmez, yoksa sonu arkadaşı gibi olabilir.
Notos dergisi Mayıs-Haziran 2023 tarihli 96. sayısında “En Önemli 40 Polisiye Roman” başlıklı bir dosyayla okurların karşısına çıkmıştı. 319 kişiden oluşan yazar, araştırmacı, çevirmen ve editörlerden oluşan seçici kurulun görüşleriyle belirlenen liste bazı isimlerce eleştirildi. Aramızda kalsın ama bazı kitapların “En Önemli 40 Polisiye Roman” listesinde ne işi olduğuna ben de anlam veremedim. Bazı kurul üyelerinin polisiye okumadığına bahse girerim. Neyse, vardır bir bildikleri. Biz de bildiğimizden devam edelim. Neden bundan bahsettim? Ne kadar eleştirilmiş olsa da listenin 9. sırasında Malta Şahini kendine yer buldu. 20. yüzyılın en iyi romanlarından biri olarak kabul edilen Malta Şahini kesinlikle kütüphane raflarınızda yeri hak ediyor.
